«Δεν είμαι μόνο φίλος των Κυθήρων, Τα Κύθηρα είναι η ψυχή μου»: George Huxley

Γράφει ο Ηλίας Μαρσέλλος

Στις αρχές Ιουνίου πραγματοποιήθηκε στο νησί μας και συγκεκριμένα στην Αίθουσα του Κυθηραϊκού Συνδέσμου στη Χώρα, μια τιμητική εκδήλωση προς έναν από τους βασικότερους αρχαιολόγους της γνωστής ανασκαφής στο Καστρί της Παλήοπολης της περιόδου 1963-65, τον George Huxley. Η εκδήλωση αυτή οργανώθηκε από τον Κυθηραϊκό Σύνδεσμο με προεξάρχοντα τον αγαπητό Μανώλη Χάρο, με τη βοήθεια του νεοσύστατου Συλλόγου των φίλων των Μουσείων Κυθήρων με προεξάρχουσα την Ελένη Τζωρτζοπούλου και το Δημήτρη Κοντραφούρη, ενώ συνέβαλαν σ’ αυτήν πολλοί άλλοι συμπατριώτες μας από τα θέματα της πρόσκλησης, της μετακίνησης, της διαμονής κ.λπ. του ζεύγους Huxley, μέχρι και την αναχώρησή τους. Εμπνευστής της ιδέας η Ευανθία Πρωτοψάλτη.

Όπως είναι γνωστό ο George Huxley μαζί με τον αείμνηστο J.N. Coldstream και πολλούς αρχαιολόγους ανέσκαψαν την περίοδο 1963-1965 στη θέση Καστρί της αρχαίας Σκάνδειας (σημερινής Παληόπολης) με πολλά ευρήματα, τα οποία βρίσκονται «πακεταρισμένα» στο κλειστό σήμερα Μουσείο των Κυθήρων. Αυτά τα ευρήματα παρουσιάζονται σ’ ένα ογκώδες βιβλίο που εξεδόθη το 1972 από τον εκδοτικό οίκο "Faber and Faber" στο Λονδίνο με τίτλο "KYTHERA: excavations and studies" σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας (ΗΠΑ) και τη Βρετανική Σχολή στην Αθήνα.

Μισό αιώνα μετά, έρχεται στο νησί μας προσκεκλημένος ο George Huxley για να τιμηθεί στα Κύθηρα. Η επίσκεψη «συνέπεσε» χρονικά με κλειστό τον κύριο μουσειακό χώρο του νησιού, καθώς και με τη δημιουργία του υπό σύσταση συλλόγου των φίλων των Μουσείων Κυθήρων.

Ήταν μια πρωτότυπη, συμβολική, ξεχωριστή θα λέγαμε εκδήλωση με ιδιαίτερη συγκινησιακή φόρτιση. Πολύ σημαντική και πάνω απ’ όλα πολύ χρήσιμη για το πολιτιστικό μέλλον του νησιού μας. Ήταν μια λιτή και σεμνή τελετή. Έτσι όπως την ήθελαν οι περιστάσεις, χωρίς τυμπανοκρουσίες, χωρίς φανφάρες, χωρίς εξάρσεις. Ένας σεμνός, σεμνότατος ογδοντάχρονος αρχαιολόγος γύρισε στον τόπο που ανέσκαψε, θυμήθηκε την εποχή, εξιστόρησε τα γεγονότα, θύμισε μνήμες, αναφέρθηκε σε πρόσωπα που συνεργάστηκε μαζί τους και μίλησε για τα Κύθηρα, τον τόπο που τελικά λάτρεψε. Ήταν μια συμβολική τελετή γιατί στο πρόσωπο του Huxley τα Κύθηρα θέλησαν να δείξουν πως είναι παρόντα και δεν ξεχνούν, θέλησαν ουσιαστικά να τιμήσουν όλους εκείνους που έφθασαν στο νησί κατά περιόδους είτε από προβληματισμό, περιέργεια, ερευνητική διάθεση, κάλυψη επιστημονικής ανάγκης για ακαδημαϊκή εξέλιξη, που τελικά όμως κατέληξε σε βίωμα και μεράκι.  Αυτοί όλοι τελικά αγάπησαν και αγαπήθηκαν από τον τόπο.

Είναι ιδιαίτερα σημαντική αυτή η εκδήλωση. Έτσι τουλάχιστον τη θεωρούμε εμείς. Κανείς δεν την είδε ως ανταμοιβή ή ως «οφειλή» του τόπου στον άνθρωπο που έκανε την ανασκαφή αλλά ως αντίδωρο αγάπης, ανθρωπιάς, αναγνώρισης και ευγνωμοσύνης σ’ αυτούς που τόλμησαν και «έσκαψαν» σε τόπους άγνωστους και μικρούς όπως τα Κύθηρα και σταδιακά έγιναν ΕΝΑ μ’ αυτούς. Ο Δήμος Κυθήρων, δια του δημάρχου του, εκφράζοντας τη θέληση του Δημοτικού Συμβουλίου και του λαού με ειδική απόφαση τον ανακήρυξε επίτιμο δημότη του και του απένειμε το μετάλλιο του Δήμου. Ο Κυθηραϊκός Σύνδεσμος Κυθήρων του πρόσφερε κάτι απλό αλλά πολύ αγαπημένο γι’ αυτόν από την περίοδο της ανασκαφής. Ένα ωραίο κόκκινο ζωνάρι και τον ανακήρυξαν επίτιμο μέλος του Συνδέσμου. Ενώ οι παρευρισκόμενοι συγκινημένοι, χειροκροτούσαν.

Ο άνθρωπος αυτός μίλησε για το χρονικό διάστημα που έμεινε στα Κύθηρα, για τις δυσκολίες που αντιμετώπισε, για τους ανθρώπους που συνεργάστηκε, για το βιβλίο που εξέδωσε, για τα Κύθηρα που αγάπησε. Ο ογδοντάχρονος αρχαιολόγος καθήλωσε τους παρισταμένους όχι με όσα είπε αλλά όσα δεν είπε, απλώς με την παρουσία του, με τις γνώσεις και με τη δράση του.

Δεν είπε πως για πολλά χρόνια –για πάντα– ήταν και είναι ο καλύτερος πρεσβευτής του νησιού μας, υπήρξε ένας σπουδαίος καθηγητής της ελληνικής γλώσσας. Το έργο του είναι συνυφασμένο με το μεγαλείο της Ελλάδας όχι μόνο των Κυθήρων. Ανέβασε όμως τα Κύθηρα πολύ ψηλά.

Ήμουν μεταπτυχιακός φοιτητής στο Πανεπιστήμιο στην Αμερική και βρήκα στη βιβλιοθήκη του Columbia το βιβλίο του, το 1975. Θυμάμαι πως εντυπωσιάστηκα τόσο πολύ από το άρθρο του Huxley στο βιβλίο με τίτλο «Ιστορία και τοπογραφία των Αρχαίων Κυθήρων» καθώς και το «Βυζαντινά Κύθηρα» από την Judith Herrin, που έκανα οικονομίες 7 εβδομάδες για να μου μείνουν τα 50 δολάρια της αξίας και τα έξοδα αποστολής και να το παραγγείλω, ενώ παρακολουθούσα συνεχώς τη δράση του Huxley.

Ήταν ίσως η καλύτερη έκδοση για τα Κύθηρα εκείνη την εποχή. Με αυτό το βιβλίο, ο Huxley έδωσε κατά τη γνώμη μας την αίσθηση στους Κυθήριους ότι το νησί δεν είναι ένας στενός κλειστός χώρος, αλλά ένα σταυροδρόμι πολιτισμών με μεγάλη ιστορία και πρόσφερε με τη γραφή του και την πείρα του το θάρρος σε πολλούς επόμενους και σε κάθε νέο που αγωνίζεται και ερευνά, να συνδέει το τώρα με οποιαδήποτε παλιά εποχή.

Ο Άνθρωπος αυτός έκανε την ημέρα της ομιλίας του το καλύτερο μνημόσυνο γι’ αυτούς με τους οποίους συνεργάστηκε στις ανασκαφές, οι περισσότεροι  των οποίων δε βρίσκονται πια στη ζωή. Πολλοί από αυτούς είχαν εξέχουσες θέσεις εκείνη την εποχή στην Κυθηραϊκή και όχι μόνο κοινωνία. Μπήκε μέσα στη γη τους, την αγόρασε, την ανέσκαψε, την ανέσυρε από την αφάνεια και την ξαναπρόσφερε πάλι στο διαχειριστικό της φορέα, δηλ. στους ίδιους τους Κυθήριους. Μπήκε αρκετά βαθειά στη ζωή τους, μπήκε στο πνεύμα τους κα τους κατέγραψε στη μνήμη του σε κάθε τους αντίδραση.

Θέλησε ακόμη να δώσει και μια συνέχεια στο ανασκαφικό έργο στο νησί συνδέοντας τη δράση του αείμνηστου Βαλέριου Στάη και των μετέπειτα συνδέοντας τις ανασκαφές του 1915, του 1932, του 1963 και δεν παρέλειψε να τονίσει τα όσα έγιναν μετά τη δεκαετία του ’90 μέχρι και σήμερα, αφού άξιοι συνεχιστές ήταν και είναι οι Άρης Τσαραβόπουλος, Γιάννης Πετρόχειλος καθώς και ο αείμνηστος Γιάννης Σακελλαράκης που το έργο του συνεχίζεται από επίσης άξιους.

Αυτή η εκδήλωση έδειξε πως τα Κύθηρα έχουν παντού ΜΟΝΟ φίλους, που έκαναν πολλά, αλλά μπορούν να κάνουν περισσότερα για το πολιτισμικό μέλλον του νησιού. Ας τους βρούμε, να τους τιμήσουμε, ας τους φέρουμε πιο κοντά μας.

Τι ήταν λοιπόν και τι είναι σήμερα τα Κύθηρα για τον George Huxley; Την απάντηση την δίνει ο ίδιος στην τελευταία φράση της ομιλίας του. «Δεν είμαι μόνο φίλος των Κυθήρων, τα Κύθηρα είναι η ψυχή μου».Υπάρχουν πολλοί φιλοκυθήριοι που θα ήθελαν να πουν αυτή τη φράση. Ας τους αξιοποιήσουμε.

  

Κύριο άρθρο εφημερίδας «ΚΥΘΗΡΑΪΣΜΟΣ», φύλλο Ιούλιος 2012