ΈΡΕΥΝΑ (Αρ.3): Ο Αλέξανδρος ο Κυθήριος,ο μουσικός και οι καινοτομίες του

Τα έγχορδα μουσικά όργανα των αρχαίων Ελλήνων

   Ο γνωστός Κυθήριος μουσικός του 1^ου μ.Χ. αιώνα Αλέξανδρος ο Κυθήριος, φαίνεται πως ασχολήθηκε πολύ στην εποχή του με έγχορδα μουσικά όργανα, ανάμεσα στα οποία το Ψαλτήριον (μουσικό όργανο) και το Τρίγωνον. Σ’ αυτά ο ήχος παραγόταν είτε απ’ ευθείας με τα δάχτυλα πάνω στις χορδές, είτε με τη χρήση ενός πλήκτρου.

Ο μεγάλος αυτός μουσικός κατά τον Αθήναιο⁽¹⁾ φαίνεται πως συμπλήρωσε χορδές στο μουσικό όργανο Ψαλτήριον, όπου χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι καθώς λέει ο Ιόβας⁽²⁾, το Ψαλτήριον τελειοποιήθηκε από τον Αλέξανδρο τον Κυθήριο με την προσθήκη χορδών, «ως φησίν Ιόβας Αλέξανδρος ο Κυθήριος συνεπλήρωσε χορδαίς» και ο Αθήναιος συνεχίζει περί Αλεξάνδρου του Κυθηρίου ότι «και εγγηράσας τη Εφεσίων πόλει, ως σοφώτατον της εαυτού τέχνης τουτί το εύρημα, ανέθηκεν εν Αρτεμίδος»…Και έζησε μέχρι τα γηρατειά του στην Έφεσο. Αυτό δε το περισπούδαστο εύρημα της δικής του τέχνης, το αφιέρωσε στην Αρτέμιδα. (ενότητα Αρ.81)

Στην επόμενη ενότητα του κειμένου (Αρ. 82) ο Αθηναίος αναφέρεται και πάλι στον Αλέξανδρο, τον οποίο θεωρεί συμπολίτη του, αφού ο Αθηναίος έζησε πολλά χρόνια στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου όπως και ο Αλέξανδρος (καταγόμενος όμως από τα Κύθηρα), λέγοντας ότι: ο Αλέξανδρος ο συμπολίτης του (ο οποίος έχει ήδη πεθάνει) έχει κάνει δημόσια επίδειξη με το όργανο που ονομάζεται τρίγωνο, προκαλώντας στους Ρωμαίους (που κατείχαν την εποχή εκείνη την Αίγυπτο) Μουσομανία, όπως και οι περισσότεροι εκεί, παρουσιάζοντας τη σύνθεσή του με χτυπήματα των πλήκτρων από μνήμης. «Αλέξανδρος δ’ ο πολίτης μου, ούτος δ’ ου προ πολλού τετελεύτηκε, δημοσία επιδειξάμενος εν τω τριγώνω επικαλουμένω οργάνω ούτως εποίησε πάντες Ρωμαίους μουσομανείν ως τους πολλούς και απομνημονεύειν αυτού τα κρούσματα».

Σημειώνει δε ότι σ’ αυτό το τρίγωνο αναφέρονται και ο Σοφοκλής⁽³⁾ στο «Μισοίς» αλλά και ο Αριστοφάνης⁽⁴⁾  «εν Δαιταλεύσι» αλλά και ο Θεόπομπος⁽⁵⁾  στην «Πηνελόπη» και ο Εύπολις⁽⁶⁾ «εν Βαπταίς» και ο Θαμύρας.

Πολύς δε φρυξ Τρίγωνος αντισπαστά τε

λυδής εφυμνεί πηκτίδος συγχορδία,

Και εν θαμύρα. Αριστοφάνης δ’ εν Δαιταλεύσι

και Θεόπομπος εν Πηνελόπη, Ευπόλης δ’ εν

βάπταις φησίν

ος καλώς μεν τυμπανίζει

και διαψάλλει τριγώνοις.

Ο Πλούταρχος⁽⁷⁾ στο βιβλίο του «Περί Μουσικής» (παραγρ. 22-24) αναφέρει

«Αλέξανδρος δ’ εν τη Συναγωγή των περί Φρυγίας κρούματα ^(7α)

Ολυμπον⁽⁸⁾  έφη πρώτον εις τους Έλληνας κομίσαι

έτι δε και τους Ιδαίους Δακτύλους⁽⁹⁾, Υάγνιν⁽¹⁰⁾ δε πρώτον

αυλήσαι, είτα τον τούτου υιόν Μασρύαν⁽¹¹⁾, ειτ’ Ολυμπον».

Ο Αλέξανδρος στη Συναγωγή της Φρυγικής μουσικής σύνθεσης

είπε στο Ολυμπον τον μαθητή του Μαρσύα να το διαδώσει στους Έλληνες,

ακόμη και στους δαίμονες Ιδαίους δακτύλους (προφανώς για να το διδάξουν),

αλλά και στον Υάγνιν (αφού ήταν επινοητής του αυλού) και μετά το

Μαρσύα το γυιό του και μετά στον Ολυμπον. (δηλ. τον ίδιο)

1.  Γεννήθηκε στη Ναυκράτη της Αιγύπτου και έζησε στην Αλεξάνδρεια (2^ος-3^ος μ.Χ. αι.)

2.  Ιόβας 1^ος αιώνας (85-46 π.Χ.) βασιλιάς της Λιβύης

3.   Σοφοκλής, τραγικός ποιητής (494 π.Χ.-405 π.Χ) (περί Τριγώνου)

4.   Αριστοφάνης, κωμικός ποιητής 455-385 π.Χ.) (εν Δαιταλεύσι)

5.    Θεόπομπος ιστορικός, ρήτωρ (4^ος αι. π.Χ.) (Πηνελόπη)

6.    Ευπόλις Αθηναίος κωμωδιογράφος του 5^ου αιώνα (εν Βαπταίς)

7.     Πλούταρχος, φιλόσοφος, βιογράφος, ιστορικός (45μ.Χ.-120μ.Χ.)

7^α.  Κρούματα και κρούσματα απαντάται στον πληθυντικό, ο ήχος παράγεται από τα χτυπήματα με πλήκτρο πάνω στις χορδές εγχόρδου οργάνου

8.     Όλυμπος (μέλος της Φρυγικής Τριάδας, μαθητής του Μαρσύα)

9.     Ιδαίοι δακτύλοι, δαίμονες καταγόμενοι από την Κρήτη ή τη Φρυγία, ακόλουθοι της θεάς Ρέας

10.  Υάγνις, μυθικός μουσικός από τη Φρυγία, ευρετής του αυλού

11.  Μαρσύας, ευρετής του αυλού μαζί με τον πατέρα του Υάγνι

Πηγές

- Πλουτάρχου «Περί Μουσικής», Edition critique et Explicative Henri Weil, Th. Reinach PARIS ERNEST LEROUX, EDITEUR 28, RUE BONAPARTE 1900

- Αθήναιος «Δειπνοσοφισταί» έκδοση Λειψία 1858, εισαγωγή Αυγούστος Meineke

- Anderson W.D. “Music and Musicians in Ancient Greece”, Ithaca, London 1994

- Σόλωνας Μιχαηλίδης «Εγκυκλοπαίδεια της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής», Εκδόσεις Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, 1999

Ηλίας Μαρσέλλος

(πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα «Κυθηραϊσμός», Σεπτέμβριος 2012, στήλη «Έρευνα»)