ΈΡΕΥΝΑ (Αρ.3): Τα Κύθηρα έδωσαν το όνομά τους στη νήσο ΤΑΪΤΗ γιατί η γειτονική της νήσος του MOOREA (Μουρεά) προσέφερε το δικό της στον απέναντι Μοριά, την Πελοπόννησο για το σχήμα της

Γράφει ο Ηλίας Μαρσέλλος

Στις 2 Απριλίου του 1768 ο Γάλλος Στρατηγός Λουΐ Αντουάν Ντε Μπουνγκαινβίλ⁽¹⁾  έφθασε με δύο πλοία, τη φρεγάτα Μπουντέζ και το φορτηγό Ετουάλ, στη νήσο ΤΑΪΤΗ και για λογαριασμό της Γαλλίας την κατέστησε γαλλικό έδαφος και την ονόμασε Νέα Κύθηρα (Nouvelle Cythere) ⁽²⁾. Γενικότερα, ο Μπουνγκαινβίλ περιέγραψε το νησί ως ένα επίγειο παράδεισο, όπου οι άνδρες και οι γυναίκες ζουν ευτυχισμένοι και αθώοι μακριά από τη διαφθορά του πολιτισμού.

«Το νησί το οποίο είχαμε αρχικά δώσει το όνομα Νέα Κύθηρα (Nouvelle Cythere)»^(3α), έτσι αρχίζει το 10^ο Κεφάλαιο του βιβλίου του «Ταξίδι γύρω από τον κόσμο»⁽⁴⁾. Επιγραμματικά, ο ίδιος παραθέτει απόσπασμα από την αρχή του κειμένου, παρμένο από το 6^ο βιβλίο του Βιργιλίου στα λατινικά, μεταφρασμένο από τον Ιωσήφ Κασσεσιάν, ο οποίος μετέφρασε και το βιβλίο.

Lucis habitamus opacis,

viparumque toros et prata recentia

rivis incolimus. Βιργίλιος, βιβλίο VI.

“Ενδιατρίβουμε σε σκιερά άλση και κατοικούμε τα υψώματα των όχθων και τα δροσερά λιβάδια με τα ρυάκια». Κατά την τελευταία μέρα της δεκαήμερης επίσκεψής του στο νησί, ο Μπουνγκαινβίλ, γράφει στο ημερολόγιό του⁽⁵⁾: «φεύγοντας αποχαιρετώ χαρούμενους και έξυπνους ανθρώπους, μακάρι να μείνετε πάντοτε, έτσι όπως είσθε σήμερα. Θα θυμάμαι πάντα, όσο ζω, την αίσθηση της ευχαρίστησης που ένιωσα στο σύντομο χρόνο που έμεινα κοντά σας. Θα υμνώ το ευτυχισμένο νησί των Κυθήρων. Είναι μια νέα ουτοπία⁽⁶⁾».

Κατά τη συγγραφέα του βιβλίου «Το νησί της Αφροδίτης»: Η Ευρωπαϊκή ανακάλυψη της Ταϊτής» Ann Salmond, μετά τις πολλαπλές και συναφείς ανακαλύψεις και ονοματοθεσίες των Captain Cook 1774, Μπουνγκαινβίλ 1768 και Σάμουελ Ουώλλις 1767, επιστρέφουμε στις μέρες του Βαττώ (1720) και τα αλληγορικά Κύθηρα, ιδιαίτερα δε μετά την παρουσίαση του πίνακα του John Webber “A Polynnesian Venus” (Μια Αφροδίτη της Πολυνησίας), όλοι φαντάζονται τους εαυτούς τους στην Ταϊτή ως κλασσικοί Έλληνες και όλη η Ευρωπαϊκή διανόηση ως παράδεισος στη γη. Αυτός ο πίνακας θυμίζει τον πίνακα του Μποτιτσέλι, η Γέννηση της Αφροδίτης⁽⁷⁾.

Είναι όμως απλώς και μόνο ο λόγος που ο Μπουνγκαινβίλ έδωσε το όνομα Νέα Κύθηρα στην Ταϊτή, το γεγονός της ελευθερίας των ηθών, στο εξωτικό νησί ή το συμπτωματικό πέρασμα του αστερισμού Αφροδίτη από εκεί στις 4 Ιουνίου 1769 ή μήπως ο Μπουνγκαινβίλ λόγω της ιδιότητάς του ως στρατιωτικός, διπλωμάτης και πολιτικός, στενά συνδεδεμένος με τον Βοναπάρτη, είχε στο νου του κάτι σχετικό με τις Ευρωπαϊκές βλέψεις του Μεγάλου Ναπολέοντα προς το Αιγαίο μέσω Κυθήρων που πραγματοποίησε προσωρινά αργότερα (είκοσι χρόνια μετά) καταλαμβάνοντάς τα και ιδρύοντας νομό Αιγαίου που περιείχε την Ζάκυνθο και τα Κύθηρα; Ίσως όλα έπαιξαν το ρόλο τους, ίσως όμως και ένα ακόμη που δεν έχει περιέλθει ακόμη στην αντίληψή μας, αλλά έχει μεγάλη σημασία για το νησί μας αλλά και την Πελοπόννησο.

Η Γαλλική Πολυνησία, αποτελείται από παρά πολλά νησιά, ένα από αυτά ίσως το μεγαλύτερο και το πιο ονομαστό είναι η Ταϊτή (Νέα Κύθηρα) με έκταση 1.045 τ.χιλ. και πληθυσμό 178.000 κατοίκους (2007). Το πιο κοντινό νησί της Ταϊτής σε απόσταση 17 περίπου χιλιόμετρα (περίπου 9 μίλια), νοτιοδυτικά της Ταϊτής είναι το νησί MOOREA (Μουρεά), που έχει έκταση 134 τ.χιλ. και πληθυσμό 16.000 κατοίκους (2007). Λέγεται πως είναι το πιο όμορφο και πιο ήσυχο νησί της Πολυνησίας.

Το όνομα Moorea σημαίνει κίτρινη σαύρα στην ταϊτική διάλεκτο. Έχει το σχήμα της Πελοποννήσου αλλά αντεστραμμένης δηλαδή οι δακτύλιοι της σαύρας είναι προς τα κάτω στην Πελοπόννησο, ενώ στο Μουρεά είναι προς τα επάνω⁽⁸⁾.

Ακόμη, τα νησιά της Γαλλικής Πολυνησίας και ιδιαίτερα η Ταϊτή και το Moorea έχουν μικρές υπερυψωμένες από το έδαφος, πλατφόρμες κατασκευασμένες από σκαλιστό πορόλιθο ως τόποι λατρείας, τα επονομαζόμενα Marae (Μαράε). Τα Μαράε βρίσκονταν σε ξέφωτα και χτίζοντο αμφιθεατρικά σε κεντρικά σημεία του χωριού ή της πόλης και αποτελούσαν το κέντρο της πνευματικής, πολιτιστικής και κοινωνικής ζωής της φυλής. Εκεί ήταν ο τόπος λατρείας όπου επικαλούντο τους θεούς, τόπος ενθρόνισης ηγητόρων, ταφικού εθίμου αλλά και επευφημίας. Το μεγαλύτερο και πιο ξακουστό Marae ήταν στον MOOREA. Ήταν εντυπωσιακό σε εμφάνιση και βρισκόταν στο κεντρικό χωριό του νησιού της Κίτρινης Σαύρας, το όνομά του ήταν Afareaitu Marae και φτιάχτηκε από τους πρώτους Πολυνησίους γύρω στο 900 μ.Χ. ⁽⁹⁾.

Η δημώδης μεσαιωνική ονομασία της Πελοποννήσου είναι Μορέας από την οποία προέκυψε το νεο-ελληνικό «Μοριάς-Μωρηάς». Αυτή η τοπωνυμική λέξη αναφέρεται σε σημειώματα μεσαιωνικού ελληνικού κώδικα του Βρετανικού Μουσείου που χρονολογείται από το 1111 μ.Χ., που έχει υποδείξει ο γνωστός φυσιοδίφης του μεσαίωνα Κωνσταντίνος Σάθας. Λέγεται πως αποτελεί την αρχαιότερη γνωστή μέχρι σήμερα μνεία του Μορέως.

Όπως και να έχει το θέμα είναι φανερό πως ο Μοριάς δεν πήρε το όνομά του, ούτε από τις Μουριές όπως πιστεύουν πολλοί, ούτε από το Mare θάλασσας (ιταλικό) ούτε από το σλαβικό More. Ενώ, ακόμη και σήμερα οι Γλωσσολόγοι αποφεύγουν να δώσουν πειστική ερμηνεία. Ένα γλωσσολογικό και ετυμολογικό λεξικό παραδέχεται ότι ακόμη και σήμερα το ζήτημα αυτό παραμένει σκοτεινό. Γιατί λοιπόν να μην εξετάσουμε και την περίπτωση η Πελοπόννησος να πήρε την προσωνυμία της αυτή ως Μορέας από το ίδιο της το σχήμα, του Moorea της Κίτρινης Σαύρας. Ήταν επόμενο πως απέναντι στο νησί Μορέα θα ήταν τα Νέα Κύθηρα. Αυτό το κενό ουσιαστικά κάλυψε ο Μπουνγκαινβίλ δίνοντας το όνομα του νησιού της Αφροδίτης στην Ταϊτή. Ήταν επόμενο ότι η αλληγορία για το νησί, λόγω της γνωστής εξωτικότητάς του θα ακολουθούσε.

Αποτέλεσμα της έρευνας αυτής είναι να υπάρχει ο ευρωπαϊκός συνδυασμός με μια αντιστροφή, Μορέας και Κύθηρα και στην Ευρώπη, όπου ο Μορέας είναι η μεγάλη έκταση και τα Κύθηρα η μικρή και ο πολυνησιακός συνδυασμός Νέα Κύθηρα (Ταϊτή) και MOOREA (Μουρεά), όπου τα Νέα Κύθηρα η μεγάλη έκταση και ο Μουρέα ανεστραμμένη και μικρή. Υποθετικά θα πρέπει να δεχτούμε ότι η Ταϊτή πήρε την προσωνυμία Νέα Κύθηρα λόγω της γειτνίασής της με τον απέναντι MOOREA (Μουρεά) και ο Μορέας (Πελοπόννησος) λόγω του σχήματος του. Μετά ακολούθησε η αλληγορία. Παράξενη ερμηνεία, πειστικότερη όμως από τις ήδη υπάρχουσες για το Μοριά μας.

Υποσημειώσεις

1.      Γάλλος Στρατηγός του Ναπολέοντος και εξερευνητής (1729-1811), υπήρξε παράλληλα διπλωμάτης αλλά και πολιτικός (γερουσιαστής).

2.      Βλέπε Ηλία Μαρσέλλου «Μία Αποδημία εις Κύθηρα» (Ιστορικά Ερευνήματα) Αθήνα 1974, σελ. 96 «Ταϊτή, τα Νέα Κύθηρα».

3.      Το βιβλίο αυτό έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά από τον Ιωσήφ Κασσεσιάν και έχει εκδοθεί το 1996 από τις εκδόσεις «Στοχαστής», εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι χρησιμοποιεί την προσωνυμία «Κυκλάδες»¨για το σύνολο των μικρών νησιών της περιοχής.

3^α. Παρμένο (το όνομα) από το νησί του Ιονίου, Κύθηρα, που βρίσκεται στην Ανατολική Μύτη της Ελληνικής Πελοποννήσου (κατά την Ann Salmond, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Okland, Νέας Ζηλανδίας, συγγραφέα του βιβλίου «Το νησί της Αφροδίτης: Η Ευρωπαϊκή ανακάλυψη της Ταϊτής».

4.      Βλέπε Λουί Αντόν Ντε Μπουνγκαινβίλ «Ταξίδι γύρω από τον κόσμο», εκδόσεις Στοχαστής, Αθήνα 1996, μετάφραση από τον Ιωσήφ Κασσεσιάν σελ.149.

5.      Βλέπε Ann Salmond «Το νησί της Αφροδίτης: Η Ευρωπαϊκή ανακάλυψη της Ταϊτής» (έκδοση Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας (Η.Π.Α), 2010

6.      Captain Cook Society, Κριτική του βιβλίου της Ann Salmond, New Zealand 2010.

7.      Ibid, σελ.3

8.      Βικιπαίδεια, βλέπε Νήσοι της Εταιρείας, Γαλλική Πολυνησία, Ταϊτή, νήσος Moorea.

9.      Surgical Strike: Αποστολή στον Μουρέα.

Πηγές

• Hemming C. Pacific Journeys: Nine days in Nouvelle Cythere The Origins of French Art work in the Pacific p. 70-82 (2003)
• Salmond Ann “Aphrodite’s Island: The European Discovery of Tahiti. California University press (2010)
• Captain Cook Society: Κριτική του βιβλίου της Ann Salmond, New Zealand 2012
• Travel chat – Ταξιδιωτικό Forum, Oct. 12, 2012 Moorea

Επίσημες Ιστοσελίδες

·        Jedidiah Morse (1797) “Otaheite” The American Gazetteer, Boston, Mass. 2012

·         Official website for citizens of the U.K. and the Republic of Ireland

·         Tahitian Heritage in French with Google Translation available.

TEXTS

• Michelle Hetherington “The Cult of the South seas (National Library of Australia) Copies
• Λουί Αντουάν Ντε Μπουνγκαινβίλ «Ταξίδι γύρω από τον κόσμο» Στοχαστής, μετάφραση Ιωσήφ Κασσεσιάν, Αθήνα 1996, σελ. 196

(πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα «Κυθηραϊσμός», Οκτώβριος-Νοέμβριος 2012, στήλη «Έρευνα»)