Cistus L., Λαδανιά, Cistaceau

- Θέ μου και να πατήσω πια βουνό, να πάρει ο νους αγέρα! Ν' αρχίσει ο γάβρος σφέρδουκλας ν' ανθεί 

κι ο λάδανος να ιδρώνει κι η πετροπέρδικα να φτερουγάει, να κακαρίζει ο λόγγος!


Ν. Καζαντζάκης , Οδύσσεια ΡΑΨΩΔΙΑ Ε'

Cistus creticus. Κίστος ο κρητικός.
Κύθηρα 2011-2012. Φωτογραφίες , κείμενο: Σταυρούλα Φατσέα

Το γένος cistus περιλαμβάνει περίπου 25 είδη πολυετών θάμνων ενδημικών όλης της Μεσογειακής λεκάνης, από το Μαρόκο έως τη Μέση Ανατολή.

Τα εντυπωσιακά άνθη έχουν πέντε πέταλα που ποικίλουν σε χρώμα και μπορεί να είναι από λευκά ως σκούρα ρόδινα.'Ολα τα είδη αγαπούν τα πετρώδη ηλιόλουστα μέρη και συχνά καλύπτουν μεγάλες περιοχές, τους κιστώνες, σε φρυγανότοπους στις πλαγιές λόφων, ιδιαίτερα σε περιοχές που έχουν καταστραφεί από πυρκαγιές. Αυτό συμβαίνει γιατί το φύτρωμα των σπόρων που υπάρχουν στο έδαφος επιταχύνεται από τις υψηλές θερμοκρασίες της πυρκαγιάς.

Το όνομα του γένους προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό κίσθος που σημαίνει καλάθι,πανέρι και τα περισσότερα κοινά ελληνικά ονόματα δείχνουν τη συνέχεια της γλώσσας. Κίστος, κισάρι, ακίσαρος ή ακέσαρος,κίσθος, ξισταριά, κουνούκλα, λαδανιά.

Κίστος ο κρητικός. Cistus incanus ssp creticus L.

Τέσσερα κυρίως είδη ενδημούν στην Ελλάδα μεταξύ αυτών και το περίφημο cistus incanus ή cistus creticus, κίστος ο κρητικός, με μεγαλύτερα άνθη και πέταλα σε σκούρο ροζ χρώμα που μοιάζουν σαν τσαλακωμένα. Το είδος υπάρχει σε μεγάλη αφθονία στην Κρήτη και την Κύπρο, και είναι πολύ γνωστό ήδη από την αρχαιότητα χάρη στο λάδανο, (αρχαία ελληνικά, λήδανο) μια αρωματική ρητίνη που εκκρίνεται από τα φύλλα του και που έχει εξαιρετικές φαρμακευτικές ιδιότητες. Πρόκειται για ένα σκληρό μαύρο ρετσίνι με έντονη μυρωδιά που χρησιμοποιείται διαχρονικά για παραγωγή αιθέριου ελαίου,σαν σταθεροποιητής σε αρώματα ή σαν θυμίαμα, σε αλοιφές κατά δερματικών παθήσεων ( καλόγηροι, αποστήματα κ.α.) Σύγχρονη έρευνα επιβεβαιώνει ότι το λάδανο περιέχει ουσίες που έχουν βακτηριογόνο και μικροβιοκτόνο δράση*.

Στα αρχαία χρόνια το λάδανο συλλεγόταν από τα γένια των τράγων πάνω στα οποία κολλούσε καθώς βοσκούσαν.

Στον Ηρόδοτο διαβάζουμε: Το δε λήδανον το Αράβιοι καλέουσι λάδανον... Εν γαρ δυσοσμοτάτω γινόμενον ευωδέστατον εστί, των γαρ αιγών των τράγων εν πώγωσι ευρίσκεται εγγινόμενον οίον γλοιός από της ύλης. Χρήσιμον δ’ ες πολλά των μύρων εστί, θυμιώσι τε μάλιστα τούτο Αράβιοι” (Θάλεια)..

Ο Διοσκουρίδης περιγράφει άλλον τρόπο συλλογής του λάδανου ή λήδου όπως το αποκαλεί, "Ένιοι δε και σχοινία επισύρουσι τοις θάμνοις και το προπλασθέν αυτοίς λίπος αποξύσαντες αναπλάσσουσιν".

Στην Κρήτη ακόμα και σήμερα ακολουθούν αυτόν τον τρόπο συλλογής: “οι αλαδανάρηδες” όπως ονομάζονται οι συλλέκτες του λάδανου ή αλάδανου, χρησιμοποιούν ένα ειδικό εργαλείο το λαδανιστήρι ή αργαστήρι. Πρόκειται για ένα κοντάρι μήκους περίπου 1 μέτρου με κάθετο τόξο στην άκρη του πάνω στο οποίο ήταν δεμένες λεπτές μακριές λωρίδες από δέρμα παλαιότερα, ενώ σήμερα έχουν αντικατασταθεί από πλαστικές κυλινδρικές λωρίδες μήκους 60-70 εκ.

Διαλέγουν τις ζεστές μεσημεριάτικες ώρες όταν η έκκριση της ρητίνης είναι υψηλότερη και τρίβουν τους θάμνους με το λαδανιστήρι. Το λάδανο προσκολλάται στις λωρίδες, που στη συνέχεια απλώνονται στον ήλιο, το λάδανο μαλακώνει αρκετά και αφαιρείται με ειδικές ξύστρες. Θεωρείται ότι αυτός ο τρόπος δίνει υψηλής ποιότητας προϊόν. Η εμπορική εκμετάλλευση του αποτελεί σημαντική και τα παλιά χρόνια, πρωταρχική πηγή εισοδήματος για τους κατοίκους της κοινότητας Σισσών Μυλοποτάμου στο Ρέθυμνο.

Κίστος ο φασκομηλόφυλλος. Cistus salvifolius L.

 Το αιθέριο έλαιο του λάδανου που εξάγεται είτε από τη ρητίνη είτε από τα φύλλα και τα άνθη του φυτού χρησιμοποιείται στην αρωματοθεραπεία για να επαναφέρει μνήμες του παρελθόντος και να ξυπνήσει το ασυνείδητο. Το λιβάνι του έχει παρόμοια επίδραση. Υπάρχει μια “αρχαία αίσθηση” από το παρελθόν και το συλλογικό ασυνείδητο.

Κίστος ο μικρανθής. Cistus parviflorus L.

 Στα Κύθηρα, αυτοφύονται τέσσερα είδη της οικογένειας: 

Cistus creticus L.

Cistus salvifolius L. 

Cistus parviflorus L.

Cistus monspeliensis L.

Όταν την άνοιξη ολόκληρο το νησί πλημμυρίζει στα χρώματα, οι ακέσαροι είναι πρωταγωνιστές.

*Προσοχή!! δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση με το λαύδανο που είναι παράγωγο του οπίου, με ισχυρή καταπραϋντική δράση.

πηγή: FLORA CYTHEREA